آغاز عصر تازه‌ی کیهان‌شناسی
از هزاران سال پیش، انسان‌ها با چشم‌هایشان به آسمان نگاه می‌کردند و شگفتی‌های کیهان را تماشا می‌کردند. بعدها اختراع ابزاری چون تلسکوپ به ما این توانایی را داد تا بتوانیم فراتر از زمین را ببینیم. اما هیچ ابزاری به اندازه‌ی تلسکوپ فضایی جیمز وب (James Webb Space Telescope) نگاه ما را به جهان تغییر نداده است. این شاهکار مهندسی، که در سال ۲۰۲۱ میلادی، 1400 شمسی توسط ناسا و با همکاری آژانس فضایی اروپا (ESA) و کانادا (CSA) از زمین جایی در فرانسه به فضا پرتاب شد، اکنون به جرئت می‌توان گفت که جیمز وب به عنوان چشم جدید بشر به اعماق فضا شناخته می‌شود.جیمز وب فراتر از یک ماهواره‌ی معمولی یا یک ابزار علمی است؛ این تلسکوپ در حقیقت پنجره‌ای تازه به سوی گذشته‌ی کیهان و آینده‌ی ستاره‌ها و سیارات است.
چرا جیمز وب مهم است؟
تلسکوپ جیمز وب با آینه‌ی عظیم ۶/۵ متری خود و ابزارهای مادون قرمز فوق‌العاده‌اش، توانایی دارد به اعماق فضا و زمان نگاه کند. نوری که امروز به آینه‌ی این تلسکوپ می‌رسد، شاید میلیاردها سال در راه بوده است. به بیان ساده، جیمز وب در واقع ماشین زمان بشر است؛ چون ما را به گذشته و دوران تولد نخستین کهکشان‌ها بازمی‌گرداند.از همان آغاز مأموریت، تصاویر منتشرشده از این تلسکوپ نه تنها دانشمندان، بلکه مردم عادی را هم شگفت‌زده کرد. عکس‌هایی از کهکشان‌های اولیه، سحابی‌های رنگارنگ و حتی ساختارهای پیچیده‌ی ستارگان جوان نشان دادند که ما تازه در ابتدای راه فهم کیهان هستیم.
کشف کهکشان‌های اولیه
یکی از بزرگ‌ترین موفقیت‌های جیمز وب، مشاهده‌ی کهکشان‌هایی است که تنها
چند صد میلیون سال پس از انفجار بزرگ (Big Bang)
شکل گرفته‌اند. این موضوع باورهای قبلی دانشمندان را تغییر داد. پیش از این تصور می‌شد
که کهکشان‌ها به زمان بیشتری برای شکل‌گیری نیاز دارند. اما داده‌های جیمز وب نشان
دادند که کیهان در همان سال‌های نخستین، پر از ساختارهای عظیم بوده است.
این کشف، سؤالات بنیادی در مورد مدل‌های کیهان‌شناسی ایجاد کرد:
• آیا
قوانین فیزیک در آغاز کیهان کمی متفاوت بوده‌اند و یا خیر؟
• آیا
ماده‌ی تاریک و انرژی تاریک در کیهان نقشی بزرگ‌تر از آنچه ما تصور می‌کردیم داشته‌اند؟
پاسخ به این پرسش‌ها هنوز در راه است، اما بدون شک جیمز وب نگاه ما به
کیهان را دگرگون کرده است.
شکار ابرزمین‌ها و دنیای فراخورشیدی
یکی دیگر از وظایف اصلی این تلسکوپ، مطالعه‌ی سیارات فراخورشیدی (Exoplanets) است، سیاراتی که به دور
ستاره‌هایی غیر از خورشید می‌چرخند. تا امروز هزاران سیاره‌ی فراخورشیدی کشف شده‌اند
و برخی از آن‌ها به اصطلاح ابرزمین یا Super-Earth
نام گرفته‌اند؛ یعنی سیاراتی بزرگ‌تر از زمین ولی کوچک‌تر از غول‌های
گازی.
جیمز وب ابزارهای مختلفی دارد و با ابزارهای طیف‌سنجی‌اش توانسته است جو برخی از این سیارات فراخورشیدی را بررسی کند. نتایج اولیه نشان داده‌اند که در بعضی از آن‌ها نشانه‌هایی از بخار آب، متان یا دی‌اکسید کربن وجود دارد. این موضوع باعث شده بار دیگر این سؤال پررنگ شود:
آیا ما در این جهان تنها هستیم؟
اگر روزی وجود مولکول‌هایی مرتبط با حیات (مانند اکسیژن یا ترکیبات آلی
پیچیده) در سیاره‌ای فراخورشیدی تأیید شود، نگاه ما به زندگی و جایگاه زمین در کیهان
برای همیشه تغییر خواهد کرد.
آیا آب در سیارات دیگر وجود دارد؟
وجود آب مایع یکی از شروط اصلی برای شکل‌گیری حیات به شکلی که ما در زمین
می‌شناسیم است. تلسکوپ جیمز وب تاکنون توانسته نشانه‌هایی از بخار آب را در جو برخی
سیارات فراخورشیدی پیدا کند. هرچند هنوز راه درازی تا اثبات وجود اقیانوس‌های واقعی
در این دنیاها مانده است، اما همین یافته‌ها امیدبخش‌اند.
در عین حال، جیمز وب به ما کمک می‌کند تا تاریخچه‌ی آب در خود زمین و
منظومه شمسی را بهتر درک کنیم. بررسی دنباله‌دارها، سیارک‌ها و قمرهایی مثل اروپا
(قمر مشتری) یا انسلادوس (قمر زحل) نشان می‌دهد که آب در سراسر فضا پراکنده است. این
یافته‌ها نشان می‌دهند که حیات بالقوه می‌تواند گسترده‌تر از چیزی باشد که پیش‌تر تصور
می‌کردیم.
تأثیر جیمز وب بر درک عمومی از فضا
یکی از جنبه‌های جالب این پروژه، ارتباط آن با مردم عادی است. تصاویر خیره‌کننده‌ای که ناسا از طریق جیمز وب منتشر می‌کند، در شبکه‌های اجتماعی میلیون‌ها بار بازنشر می‌شوند. این عکس‌ها نه تنها زیبایی بی‌نظیر کهکشان‌ها و سحابی‌ها را نشان می‌دهند، بلکه الهام‌بخش نسل جدیدی از علاقه‌مندان به نجوم هستند.وقتی یک کودک از زمین به آسمان نگاه می‌کند و این تصاویر از کهکشان‌ای دوردست را می‌بیند، شاید همان لحظه جرقه‌ای در ذهنش روشن شود و تصمیم بگیرد در آینده دانشمند و محقق شود. این همان نیرویی است که علم و کاوش فضا را پیش می‌برد.
آینده‌ی مأموریت تلسکوپ جیمز وب
جیمز وب تازه در آغاز راه است. این تلسکوپ برای دست‌کم یک دهه طراحی شده
و هر سال داده‌های جدیدی از آن منتشر خواهد شد.
برخی از پرسش‌های مهمی که جیمز وب می‌تواند به آن‌ها پاسخ دهد:
• اولین
ستاره‌ها دقیقاً چه زمانی و چگونه شکل گرفتند؟
• آیا
ماده و انرژی تاریک نقش متفاوتی در تکامل کیهان داشته‌اند؟
• آیا
می‌توانیم نشانه‌های قطعی از حیات در سیارات دیگر پیدا کنیم؟
این سؤالات تنها علمی نیستند؛ بلکه فلسفی هم هستند. چون در نهایت به درک
ما از جایگاه زمین در این کیهان بی‌کران نیز می‌پردازد.
نتیجه‌گیری: پنجره‌ای تازه به سوی بی‌نهایت
تلسکوپ جیمز وب فقط یک ابزار علمی نیست؛ بلکه پلی است میان گذشته‌ی کیهان و آینده‌ی بشر. این تلسکوپ به ما نشان داد که جهان بسیار پیچیده‌تر، پرستاره‌تر و پررمز و رازتر از چیزی است که تصور می‌کردیم.ما در عصری زندگی می‌کنیم که برای اولین بار در تاریخ، می‌توانیم به نخستین کهکشان‌ها نگاه کنیم، جو سیارات دیگر را تحلیل کنیم و حتی در جستجوی نشانه‌های حیات در فراسوی منظومه شمسی باشیم.شاید هنوز پاسخ قطعی به این سؤال نداشته باشیم که آیا تنها هستیم؟، اما یک چیز روشن است، با هر تصویری که جیمز وب به زمین می‌فرستد، کمی به پاسخ نزدیک‌تر می‌شویم.